Tradycje teatralne Bielska sięgają 1791 roku, kiedy to w mieście powstała pierwsza prywatna scena Daniela Eisenberga – austriackiego przedsiębiorcy teatralnego. W latach 1813 – 1836 na terenie Dolnego Przedmieścia, w zaadaptowanych pomieszczeniach browaru książęcego, działał tzw. Teatr Wielkoksiążęcy. Założony przez księcia Franciszka de Paula-Sułkowskiego teatr był najprawdopodobniej kameralnym pomieszczeniem z dwupoziomową widownią. Znajdowały się tam orkiestron z dwoma pulpitami muzycznymi oraz pomieszczenie suflera. Scena posiadała specjalne oświetlenie oraz 4 kurtyny: przednią i trzy tematyczne; przedstawiające wnętrze pokoju, salonu i las. Książęcy teatr wystawiał sztuki dla sfer szlacheckich i dworskich. Dopiero w 1824 roku otwarto go dla wszystkich stanów. W sierpniu 1836 roku pożar, który wybuchł w mieście położył kres istnieniu teatru. Od tej chwili przez kilkanaście lat sztuki teatralne w języku niemieckim były grane m.in. na otwartym powietrzu w Parku Zamkowym, na tzw. Arenie oraz w karczmach, oberżach i hotelach.
16 marca 1852 roku na pierwszym piętrze Domu Cechowego na placu Giełdowym otwarto posiadającą 150 miejsc sale teatralną. Zbudowana według projektu znanego architekta Emanuela Rosta seniora sala posiadała przestronną scenę na planie podkowy. W grudniu 1881 roku w Wiedniu podczas przedstawienia w Ringtheater doszło do pożaru. Zaprószony na scenie ogień wkrótce zajął cały budynek. Wadliwe zaprojektowane drzwi widowni, które otwierały się do środka utrudniły ewakuację, co w konsekwencji doprowadziło do śmierci 500 widzów. Szok wywołany tą katastrofą spowodował, że w całej monarchii austro-węgierskiej przeprowadzono inspekcje sal teatralnych i zaostrzono przepisy przeciwpożarowe. Efektem tych działań było zamknięcie w 1882 roku sceny w Domu Cechowym.
Karta pocztowa: Bielitz – Theater. Autor: b.d. Wydawca: B.L.B. Rok: 1909. Źródło: Wikimedia Commons. Domena: publiczna.
Spragnieni widowisk teatralnych zamożni, niemieccy mieszkańcy Bielska postanowili zbudować Teatr Miejski z prawdziwego zdarzenia. W listopadzie 1887 roku zawiązał się 30-osobowy Komitet Budowy Teatru, który 1 stycznia 1888 roku wystosował do mieszkańców Bielska, Białej i Lipnika odezwę zachęcającą do zbiórki funduszy na budowę teatru. Zbiórka zaowocowała zebraniem już w pierwszym półroczu kwoty 90 000 florenów. Komitet zabiegał również o środki za granicą. Znaczne kwoty pozyskano od współpracujących z lokalnymi przedsiębiorcami angielskich i wiedeńskich firm handlowych. We wrześniu 1888 roku zapadły decyzje dotyczące lokalizacji budowy teatru i zakupu przez miasto sąsiadującego z zamkiem terenu zabaw dziecięcych, stanowiącego część ogrodu zamkowego księcia Sułkowskiego. Zaprojektowanie budynku teatru powierzono wiedeńskiemu architektowi Emilowi Ritter von Forster, a wybudowanie firmie budowlanej Andreasa Walczoka z Bielska. Budowę rozpoczęto 24 czerwca 1889 roku i zakończono po czternastu miesiącach. Całkowity koszt budowy wyniósł ok. 180 000 florenów. Na szczycie wzniesionego budynku ustawiono posąg nagiego Apolla, a na fasadzie posągi Kalliope – muzy poezji epickiej oraz Talii – muzy komedii. Jego wnętrze posiadało bogaty wystrój w rzeźbiarskie i stiukowe dekoracje. Budynek jako jeden z pierwszych w Bielsku otrzymał oświetlenie elektryczne. Uroczyste otwarcie teatru miało miejsce 30 września 1890 roku. Spore niezadowolenie wśród miejscowych Polaków wywołało propagowane w dniu otwarcia teatru hasło: „Moge das neue Theater eine Heimstatte deutschen Kunst” – „Niech nowy teatr stanie się domem niemieckiej sztuki”. We wrześniu 1890 roku na scenie teatru wystawiono pierwszą sztukę „Sen nocy letniej” Williama Szekspira. W teatrze grane były sztuki wyłącznie w języku niemieckim. Teatr zaliczany był do najlepszych teatrów prowincjonalnych w monarchii. Sezon teatralny trwał od 1 października do Niedzieli Palmowej.
Karta pocztowa: Bielitz – Theater. Autor: b.d. Wydawca: W.K.B. Rok: ok. 1912. Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa. Domena: publiczna.
W 1893 roku władze miejskie zdecydowały o budowie wodociągu miejskiego. Najlepszy projekt przedstawiła wiedeńska firma Karola von Schwarza, który na zakończenie robót wodociągowych w dowód wdzięczności ufundował wzniesioną na placu przed teatrem piękną, żeliwną fontannę w kształcie piętrowej czary wodnej. Jej uroczyste uruchomienie nastąpiło 19 listopada 1895 roku, w dniu imienin cesarzowej Elżbiety II.
fot. Bilet do Teatru Miejskiego w Bielsku. Rok: 1936. Źródło: Archiwum Allegro. Domena: publiczna.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i włączeniu Bielska w jej granice, w grudniu 1921 roku polscy działacze powołali do życia Towarzystwo Teatru Polskiego. Jesienią 1922 roku Towarzystwo wywalczyło u władz teatru grę spektakli w języku polskim jeden raz w tygodniu – w poniedziałki, a w 1926 roku drugi raz w czwartki. W 1934 roku spektakle w języku polskim grane były dodatkowo w co drugą niedzielę miesiąca. Plany dalszego rozwoju polskiego teatru pokrzyżował wybuch II wojny światowej. Do września 1944 roku teatr wystawiał wyłącznie sztuki w języku niemieckim. Po wyzwoleniu Bielska, członkowie Towarzystwa Teatru Polskiego w czerwcu 1945 roku reaktywowali Teatr Miejski w Bielsku.
fot. Budynek teatru w 2023 r.