Za przystankiem autobusowym przy ulicy Piłsudskiego, z którego autobusy odjeżdżają w kierunku dworca kolejowego, znajdują się lokale gastronomiczne, a między nimi kilkunastometrowa dróżka prowadząca do murowanego ogrodzenia, chroniącego magiczne miejsce w centrum miasta.
fot. W głębi mur otaczający cmentarz. Za budynkiem po lewej stronie znajduje się bramka cmentarna.
Do 1783 roku bialskich ewangelików chowano na cmentarzu otwartym, na początku XVIII wieku „na gruncie królewskim” w samym centrum Białej, w miejscu gdzie obecnie znajduje się kościół ewangelicko-augsburski im. Marcina Lutra. Rozpoczęcie w 1782 roku w obrębie cmentarza prac budowlanych związanych z budową kościoła, wymusiło na gminie ewangelickiej wytyczenie nowego miejsca pochówków. Na jego lokalizację wybrano oddalone o około 200 metrów od budowanego kościoła pole ewangelickiego postrzygacza sukna – Johanna Augustini’ego. Za działkę gmina zapłaciła 100 florenów reńskich. Do nowego cmentarza prowadziła Droga Cmentarna – Friedhof Weg, będąca przedłużeniem obecnej ulicy Staszica. 26 czerwca 1783 roku odbyło się uroczyste poświęcenie cmentarza. Pierwszy nieoficjalny pochówek na cmentarzu miał miejsce kilka dni wcześniej.
fot. Cmentarz ewangelicki w Białej w 2018 r.
Jednak już w następnym roku po jego otwarciu z uwagi na skargi katolickich mieszczan cmentarz zamknięto. Od tego momentu bialscy ewangelicy chowali swoich zmarłych na polu należącym do spedytora Thomkego, w miejscu gdzie obecnie stoi restauracja McDonald’s przy zbiegu ulic Lipnickiej i Żywieckiej. Lokalizacja cmentarza w pobliżu potoku Niwka okazała się chybiona. Wylewający potok powodował, że teren cmentarza był ciągle podmokły, grząski i często zalany w czasie wiosennych roztopów. W 1790 roku władze zezwoliły na przeniesienie cmentarza do poprzedniej lokalizacji przy ulicy Piłsudskiego. Parafia, aby zapobiec kolejnym skargom otoczyła cmentarz murem. W XIX wieku gmina ewangelicka nabywając sąsiadujące z cmentarzem tereny dwukrotnie go rozbudowała. Na skutek silnej urbanizacji Białej, w drugiej połowie XIX wieku, cmentarz został naturalnie ukryty przez otaczającą go miejską zabudowę.
fot. Najstarsza część cmentarza.
Po zakończeniu II wojny światowej ówczesne władze w ramach akcji wypierania i zacierania śladów niemczyzny nakazały m.in. niszczenie niemieckojęzycznych inskrypcji na nagrobkach poprzez zamalowanie ich smołą. Akcja trwała do lipca 1948 roku. W ramach akcji na cmentarzu zdewastowano prawie siedemdziesiąt pięć procent nagrobków.
fot. Na wielu grobach widoczne są ślady usuwania napisów w języku niemieckim.
Niewielki cmentarz o kształcie zbliżonym do trapezu położony obecnie pomiędzy ulicami Komorowicką, Piłsudskiego i Nadbrzeżną podzielony jest na pięć sektorów. Najstarszym sektorem jest sektor II położony wzdłuż muru od strony zachodniej. Wśród osób pochowanych na cmentarzu można znaleźć groby wielu ważnych dla regionu bielszczan i bialan. Spoczęli na nim m.in.: znany słowacki malarz Peter Michal Bohúň, burmistrz Bielska Kuno von Pongratz, burmistrzowie Białej Rudolf Seeliger i Rudolf Lukas, przemysłowcy Carl Hess, Hugo Sennewaldt, Carl Schwabe oraz pierwszy pastor parafii Marcina Lutra – Johann Mizia.
„Ileż to znanych osób, wielkich w swoim czasie, burmistrzów, profesorów, fabrykantów, prawników, ludzi ze znamienitych rodów, rajców miejskich, pochowanych jest na tym cmentarzu! Odgrywali kiedyś wielką rolę w naszym mieście, decydowali, tworzyli, budowali, dawali pracę. Nadszedł w końcu czas, że musieli odejść, a na ich miejsce przyszli inni, których już także nie ma wśród żywych. Taki los czeka każdego z nas, a jednak mimo wszystko, my, ludzie wierzący nie musimy pogrążać się w rozpaczy wobec przemijania wiedząc, że Chrystus ukrzyżowany i zmartwychwstały Zbawiciel jest naszą jedyną nadzieją.” – proboszcz parafii ewangelicko-augsburskiej w Białej ks. Henryk Mach.
fot. Grób Rudolfa Seeligera, burmistrza Białej w latach 1867-1881.
fot. Grób Elisabeth i Josefa Turek.
fot. Grób z 1821 r.
Cmentarz ewangelicki w Białej – Bielsko-Biała, ul. Józefa Piłsudskiego 15