Pod koniec XIX wieku jednym z najważniejszych zakładów przemysłowych branży metalowej w Białej była fabryka maszyn i odlewnia żelaza Edmunda Schmeji. Edmund Schmeja urodził się w 1837 roku jako syn sukiennika i mistrza przędzalniczego Johanna Antona Schmeji. Ukończył katolicką szkołę ludową i dwuklasową niższą szkołę realną w Białej. Wykształcenie zawodowe zdobył w zakładzie budowy maszyn Gustawa Josephy’ego w Bielsku. Po kilkuletniej praktyce w Niemczech m. in. w fabrykach maszyn w Aue oraz w Darmstadt, wrócił do Bielska. Na początku lat sześćdziesiątych XIX wieku rozpoczął własną działalność gospodarczą. W 1867 roku Schmeja przeprowadził się do Kobiernic, gdzie uruchomił przędzalnię wełny.
Reklama Excelsiora w austriackiej prasie w 1882 r. Źródło: Wiener Landwirtschaftliche Zeitung Nr 1639/1882
Dziesięć lat później zajmując się rozdrabnianiem drewna farbiarskiego skonstruował nowy typ urządzenia rozdrabniającego, którym można było m. in. śrutować karmę dla zwierząt, tłoczyć rośliny oleiste, mielić lub rozdrabniać kości, zboża, ziemniaki, cukier, skrobię. Wynalazek nazwany „Excelsior Mühle” – „Młynek Excelsior” stał się znany na całym świecie i okazał się wielkim sukcesem Schmei. Konstruktor otrzymał wiele prestiżowych nagród na wystawach światowych m. in. w Paryżu i Sydney. Sprzedaż licencji na Excelsiora firmie Hermana Grusona z Buckau koło Magdeburga diametralnie poprawiła sytuację finansową wynalazcy. Licencja obejmowała wszystkie kraje świata za wyjątkiem Francji i Austro-Węgier, w których Schmeja sam chciał sprzedawać młynki. Wielkość pozyskiwanych środków finansowych umożliwiła rodzinie Schmejów w 1880 roku opuszczenie Kobiernic i przeprowadzenie się do Bielska, gdzie w suterynach wykończalni i farbiarni Karola Wolfa, przy obecnej ulicy 1 Maja 18, konstruktor uruchomił produkcję młynka.
W kwietniu 1882 roku Schmeja nabył w Białej, przy obecnej ulicy Legionów, byłą dwupiętrową fabrykę sukna Józefa Zagórskiego oraz sąsiadujący od strony ulicy Paderewskiego parterowy dom mieszkalny. W 1883 roku wybudował budynek odlewni. Fabryka posiadała również piecownię, czyszczarnię i magazyn. Wejście na jej teren znajdowało się od strony ulicy Paderewskiego. Po przedwczesnej śmierci Schmeji w czerwcu 1896 roku, firmę przejęli jego synowie Max i Ernst, którzy dalej rozwijali firmę ojca. Bracia rozbudowali kotłownię, piecownię, wybudowali szatnie dla pracowników, warsztaty oraz powiększyli odlewnię. Początkowo podstawowa produkcja fabryki Schmeji oparta była wyłącznie o wytwarzanie Excelsiora, ale od 1897 roku rozpoczęto wytwarzanie części maszyn młynarskich oraz mechanizmów napędowych. W 1907 roku zakład zatrudniał 100 robotników i 8 urzędników.
Zabudowania fabryczne fabryki Schmejów. Na pierwszym planie parterowa hala, zaprojektowana przez Emanuela Rosta juniora w 1902 r., za nią jedyny istniejący obecnie budynek kompleksu fabrycznego. Budynki po lewej stronie wyburzono w 2019 r., a w ich miejscu wybudowano parking miejski. Źródło: Strona internetowa Fabryki Reduktorów i Motoreduktorów Befared 2023 r.
Reklama fabryki Schmejów z 1922 r. Źródło: Antoni Sroka, Księga adresowa przemysłu, handlu i finansów, Warszawa 1922.
Z upływem lat wszyscy potomkowie Edmunda Schmeji opuścili rodzinną Białą, ostatni pod koniec II wojny światowej. Max Schmeja zginął w 1945 roku koło Zittau podczas ewakuacji z Białej. Natomiast drugi z braci Ernst po zakończeniu wojny osiadł w Wels w Austrii, gdzie zmarł w 1954 roku.
W 1947 roku upaństwowioną fabrykę włączono do Bialskich Zakładów Urządzeń Kotlarsko-Mechanicznych, które w późniejszym okresie otrzymały nazwę Fabryka Reduktorów i Motoreduktorów Befared. W budynku głównym do 1994 roku znajdowały się administracja i dyrekcja fabryki. Odlewnię z uwagi na uciążliwość dla środowiska zamknięto w 1994 roku. W 2019 roku zrujnowane zabudowania fabryczne przy ulicach Paderewskiego i Legionów wyburzono i wybudowano w ich miejscu parking miejski.
fot. Parking w miejscu zabudowań fabrycznych w 2023 r.
W jedynym ocalałym budynku, po jego odrestaurowaniu, w 2020 roku otwarto przedszkole terapeutyczne oraz Niepubliczną Szkołę Podstawową „Słoneczna Kraina” dla dzieci z potrzebami kształcenia specjalnego.
fot. Ocalały i odrestaurowany budynek z kompleksu fabrycznego Schmejów w 2023 r.
Fabryka Edmunda Schmeji – Bielsko-Biała, ul. Legionów 4-6/ul. Paderewskiego