Pierwsze próby wykorzystania energii elektrycznej do oświetlenia ulic Bielska miały miejsce w 1883 roku, kiedy to na kilku z nich zastosowano lampy łukowe. Prąd do lamp wytwarzany był przez dynamomaszynę. Jednak Rada Miasta odrzuciła ten kierunek rozwoju, twierdząc iż oświetlenie elektryczne nie jest jeszcze wystarczająco sprawdzone.
5 października 1891 roku władze miast Bielska i Białej podpisały umowę z wiedeńską firmą Internationale Elektricitäts-Aktiengesellschaft, na mocy której firma otrzymała pięćdziesięcioletnią koncesję na zarobkowe wytwarzanie energii elektrycznej i przesyłanie jej do odbiorców w celach oświetleniowych, przemysłowych i do użytku domowego. W ramach realizacji inwestycji, w 1893 roku spółka Bracia F. & C. Schulz wzniosła na Żywieckim Przedmieściu, pomiędzy obecnymi ulicami Partyzantów i Stefana Batorego zabudowania elektrowni, zwanej popularnie „centralą elektryczną”. W skład zabudowań wchodziły budynek elektrowni, piętrowy budynek administracyjny, dom mieszkalny dla pracowników i wolnostojąca portiernia. Wyposażenie zakładu, który rozpoczął działalność 17 listopada 1893 roku, stanowiły m.in. trzy maszyny parowe napędzające trzy generatory jednofazowe. Dzięki inwestycji Bielsko wykonało milowy krok w kierunku własnego rozwoju. W bardzo krótkim czasie oświetlenie elektryczne otrzymało wiele budynków prywatnych i obiektów użyteczności publicznej, a w 1895 roku uruchomiono elektryczną linię tramwajową. W zakładach przemysłowych do połowy XX wieku prąd używany był głównie do celów oświetleniowych. Dopiero w późniejszym okresie zaczęto używać go do napędu maszyn. W wyniku rozbudowy sieci elektrycznej na przestrzeni lat centra obu sąsiednich miast zostały całkowicie zelektryfikowane do wybuchu I wojny światowej.
Na pierwszym planie zajezdnia tramwajowa, w głębi budynek elektrowni. Karta pocztowa: Bielitz, Centrale d. Electrischen Localbahn. Autor: b.d. Wydawca: J. Grubner, Bielitz. Rok: b.d. Źródło: Monika Broda i Wiesław Ćwikowski, Bielsko-Biała i okolice – historia pocztówką pisana, Oficyna Wydawnicza M-C, Bielsko-Biała 2002. Domena: publiczna.
W 1911 roku firma Internationale Elektricitäts-Aktiengesellschaft została przejęta przez wiedeńską spółkę Vereinigte Elektricitäts-Aktiengesellschaft (Zjednoczona Elektryczna Spółka Akcyjna), która tym samym weszła w prawa umowy licencyjnej. Postanowieniem Ministrów Przemysłu i Handlu oraz Skarbu w lipcu 1925 roku spółka ta została dopuszczona do kontynuowania identycznej działalności w państwie polskim przez filię w Bielsku.
Budynek elektrowni w Bielsku w 1893 r. Źródło: Jerzy Polak i Mieczysław Tomiczek, Bielsko-Biała w starej fotografii, Urząd Miejski w Bielsku-Białej i Bielskie Zakłady Graficzne, Bielsko-Biała 1991.
W 1929 roku w celu wykonywania dalszej działalności w zakresie produkcji i dostawy energii elektrycznej powołano do życia spółkę akcyjną – Elektrownia Bielsko-Biała Spółka Akcyjna z siedzibą w Bielsku Śląskim. Zakres działania nowego podmiotu obejmował nabycie i prowadzenie ruchu elektrowni Bielsko-Bialskiej, należącej dotąd do Austriackiej Spółki Akcyjnej Zjednoczona Elektryczna Spółka Akcyjna w Wiedniu.
fot. Budynek dawnej „centrali elektrycznej” w 2023 r.
W 1931 roku elektrownię przejęła polska spółka akcyjna „Siła i Światło” z siedzibą w Warszawie. Osiem lat później zakład przeszedł pod nadzór władz miejskich i działał jako Elektrownia Miejska Bielsko. Po II wojnie światowej od 1948 roku majątek przejął Zakład Energetyczny Bielsko-Biała. W 1955 roku doszło do likwidacji elektrowni i demontażu wszystkich jej urządzeń. Ostatecznie w latach sześćdziesiątych XX wieku budynek zaadoptowano dla celów administracyjno – socjalnych.
fot. Zabudowania dawnej elektrowni miejskiej, widok od strony ulicy Stefana Batorego w 2023 r.
Elektrownia miejska w Bielsku – Bielsko-Biała, ul. Partyzantów 66 / ul. Stefana Batorego 17A