Dom Żołnierza Polskiego w Białej powstał z inicjatywy Komitetu Opieki nad Żołnierzem Garnizonu Biała-Bielsko. Realizację inwestycji umożliwiła pomoc finansowa mieszkańców powiatów: bialskiego, bielskiego, cieszyńskiego, nowotarskiego, makowskiego, spisko-orawskiego. Środki były zbierane również w bielskich i bialskich kawiarniach oraz restauracjach, które sprzedawały okolicznościowe bloczki w cenie 1, 2 i 5 groszy.
fot. Cegiełka na budowę Domu Żołnierza w Białej. Autor: b.d. Wydawca: b.d. Rok: 1924. Źródło: Archiwum Allegro. Domena: publiczna.
Budynek został wzniesiony w latach 1924-1928 na gruncie pozyskanym od arcyksięcia Karola Stefana Habsburga. Jego oficjalne otwarcie i poświęcenie miało miejsce 11 listopada 1928 roku. Nawiązującą do stylu zakopiańskiego, budowlę zaprojektował bialski architekt i budowniczy Leopold Landau. Dom Żołnierza miał stanowić ośrodek rekreacji, imprez kulturalnych i sportowych oraz odczytów dla młodzieży służącej w wojsku. Obiekt posiadał dużą, przestrzenną salę widowiskową przeznaczoną na występy teatralne, projekcje kinowe i zabawy, garderoby teatralne, bibliotekę dla ojców odwiedzających żołnierzy, dwie werandy, bufet, hotelik, jadalnię, czytelnię, kuchnię i piwnice. Dokoła budynku znajdowało założenie ogrodowe składające się z drzew owocowych z licznymi alejkami i ławkami, które niestety nie dotrwało do czasów współczesnych.
fot. Dom Żołnierza w Białej. Autor: b.d. Wydawca: b.d. Rok: 1928. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe. Domena: publiczna.
Domem Żołnierza zarządzał Komitet Opieki nad Żołnierzem Garnizonu Biała-Bielsko, któremu prezesował generał Andrzej Galica – dowódca Okręgu Podhalańskiego i powstałej po przewrocie majowym w 1926 roku brygady strzelców podhalańskich. Do wybuchu II wojny światowej Dom Żołnierza pełnił rolę ośrodka polskiego życia nie tylko wojskowego, ale i narodowego, społecznego oraz kulturalnego.
We wrześniu 1939 roku, po wkroczeniu hitlerowców do Białej i Bielska, przed budynkiem miało miejsce dramatyczne wydarzenie. 23 września, w dniu jednego z najważniejszych świąt żydowskich Jom Kippur – Dzień Pojednania, okupant zmusił miejscowych Żydów do utworzenia ogromnego stosu z modlitewników, ksiąg i innych druków, który następnie podpalono. Stos płonął przez cały dzień, ciągle podsycany nowymi księgami. W okresie okupacji w budynku przy ówczesnej ulicy Hettwerowej (Hettwerstrasse) stacjonował oddział zmotoryzowanej organizacji paramilitarnej – Narodowosocjalistycznego Korpusu Kierowców. Trzon tej organizacji stanowili miejscowi volksdeutsche. Oprócz prowadzenia nauki jazdy i wydawania uprawnień w ruchu drogowym, Korpus organizował szkolenia niemieckiej młodzieży w sportach motorowych oraz uzupełniał transport Wehrmachtu, organizacji Todt i Luftwaffe.
fot. Dom Żołnierza w Bielsku-Białej w 2023 r.
Po II wojnie światowej budynek stał się własnością miasta i funkcjonował jako Młodzieżowy Dom Kultury. W latach osiemdziesiątych XX wieku ponownie został przekazany wojsku, które 5 listopada 1989 roku otworzyło w nim Wojskowy Ośrodek Kultury. Rok później Dom Żołnierza otrzymał imię generała brygady Józefa Kustronia, zmarłego w 1939 roku podczas kampanii wrześniowej.
fot. Dom Żołnierza w Bielsku-Białej w 2017 r.
Dom Żołnierza w Białej – Bielsko-Biała, ul. Broniewskiego 27