W latach 1949-1969 w Bielsku i Białej wybudowano siedem Zakładowych Osiedli Robotniczych zwanych popularnie ZOR-ami. Sześć z nich powstało w Bielsku a jeden w Białej. Ojczyzną bielsko-bialskich ZOR-ów jest ulica Piastowska, wzdłuż której ulokowano większość osiedli. Budowanie ZOR-ów było w okresie PRL-u jednym z podstawowych elementów systemu propagandy ówczesnych władz. Budowy miały pokazać siłę socjalistycznego państwa, jednak ich realizacja była daleka od wzorcowej. Plany budowanych osiedli nie były konsultowane z lokalnymi władzami i oderwane od całości architektonicznej miasta. Projektanci niejednokrotnie nie uwzględniali miejskiej rzeczywistości i tworzyli projekty, które nie posiadały planów zagospodarowania, budowy dróg, infrastruktury czy odprowadzenia wód gruntowych. Budowanie osiedli nazywanych czasami „kurnikami” przebiegało wolno. Oddawane do użytku mieszkania nie należały do luksusowych, bardzo często posiadały małe „ślepe” kuchnie. Niejednokrotnie lokale nie posiadały armatury łazienkowej np. na ZOR-ze I stwierdzono brak wanien w łazienkach. Codziennością była wadliwa stolarka okienna, źle wykonane pralnie, drenaże niespełniające swoich zadań i stojąca woda w piwnicach. Ze wspólnych blokowych pralni i suszarni musiało korzystać kilkadziesiąt rodzin.
ZOR I
Powstał w latach 1949-1954 w pobliżu bielskiego dworca kolejowego. Projekt osiedla obejmował siedem budynków mieszkalnych w obrębie ulic Piastowskiej, Traugutta i Żeromskiego wyposażonych w centralne ogrzewanie.
ZOR II
Osiedle wybudowano pomiędzy ulicami Piastowską, Dębową, Kasztanową, Pod Grodziskiem i Sobieskiego. Budowę trwającą cztery lata zakończono w 1954 roku. Zabudowa osiedla składała się z piętnastu budynków dwu i trzykondygnacyjnych. Po raz pierwszy do zabudowy włączono budynki usługowe. Wybudowano przedszkole, żłobek, trzy sklepy oraz aptekę. Osiedle nie posiadało centralnego ogrzewania.
fot. ZOR III – Osiedle Grunwaldzkie.
ZOR III
Prace budowlane rozpoczęto w 1951 roku. Osiedle usytuowane przy ulicy Żywieckiej, pomiędzy obecnymi ulicami Tuwima i Rychlińskiego było jedynym ZOR-em na terenie dawnej Białej. Z założenia miało być pierwszym gigantem osiedlowym, posiadającym trzydzieści budynków, przedszkole, żłobek, urząd pocztowy, świetlicę, restaurację, dziewięć sklepów oraz warsztaty rzemieślnicze. Niestety, na osiedlu nie przewidziano centralnego ogrzewania. Budowę zakończono 1957 roku. Trzy lata później w 550 rocznicę bitwy pod Grunwaldem osiedle, otrzymało własną nazwę „Osiedle Grunwaldzkie”.
ZOR IV
Budowę osiedla zakończono w 1961 roku. Jego budowa trwała cztery lata. Osiedle usytuowane było przy ulicy Piastowskiej, naprzeciwko zakładu „Bezalin”, pomiędzy ZOR-ami I i II. Po błędach architektonicznych w poprzednich inwestycjach, osiedle miało być przykładem idealnej zabudowy. Jednak wybudowany przed powstaniem osiedla hotel robotniczy oraz obecność na tym terenie zabudowy jednorodzinnej uniemożliwiły nadanie planowi osiedla jednolitej koncepcji. Dwu i czterokondygnacyjne budynki nieposiadające centralnego ogrzewania z konieczności nawiązywały do istniejącej już zabudowy. Łącznie wzniesiono dwadzieścia jeden budynków. Na osiedlu wybudowano również szkołę podstawową, przedszkole, ośrodek zdrowia, salon pralniczy, cztery sklepy i dwa warsztaty rzemieślnicze, osiedlową bibliotekę i bar. Pierwsze bloki zaczęto zasiedlać już w 1958 roku, pomimo że nie posiadały instalacji gazowej. Budynki posiadały wadliwie wykonaną kanalizację, która powodowała że odchody zamiast spływać do ścieków zatrzymywały się w blokowych piwnicach. Oddane do użytkowania osiedle nie posiadało zainstalowanych lamp ulicznych oraz śmietników. Mieszkańcy zostawiali odpady wzdłuż ulic.
ZOR V
W 1960 roku przy ulicy Piastowskiej pomiędzy ZOR-em I i IV rozpoczęto prace budowlane związane ze wznoszeniem budynków osiedla oznaczonego numerem piątym. Według pierwotnego założenia na osiedlu miały stanąć pierwsze bielskie „drapacze chmur”. Niestety przedsięwzięcie to, nie zostało zrealizowane z uwagi na fakt, że wykonawca Bielskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego nie posiadał zaplecza technicznego do wznoszenia tego typu budowli. Ostatecznie w rejonie obecnych ulic Piastowskiej i kapitana Boryczki wzniesiono budynki mieszkalne z prefabrykatów. W jednym z budynków zainstalowano centralne ogrzewanie, pozostałe opalane były sposobem tradycyjnym. Na osiedlu oddano do użytku trzy sklepy.
fot. ZOR VI – Osiedle Piastowskie.
ZOR VI
Kolejny ZOR-em wybudowanym przy ulicy Piastowskiej było osiedle Piastowskie. Budowa osiedla była spółdzielczym przedsięwzięciem Międzyzakładowych Spółdzielni Mieszkaniowych „Metalowiec” i „Strzecha”, gdyż główny inwestor budujący ZOR-y – Dyrekcja Budowy Osiedli Robotniczych wycofał się z realizacji inwestycji. Nowy ZOR wyróżniał się pięknymi elewacjami budynków wyposażonych w centralne ogrzewanie. Na osiedlu wzniesiono dwadzieścia sześć budynków mieszkalnych i sześć usługowych. Budowa tego osiedla była przykładem dobrej kooperacji dwóch spółdzielni mieszkaniowych.
ZOR VII
Wybudowane w latach 1964-1969 w dzielnicy Aleksandrowice osiedle w stylu socrealizmu pobiło swoją wielkością wszystkie dotychczasowe ZOR-y. Jego najbardziej charakterystycznym budynkiem mieszkalnym był tzw. „tasiemiec”, którego długość wynosiła 197 metrów. Posiadał on 11 klatek schodowych i pięć kondygnacji. Wraz z oddaniem do użytku pierwszych mieszkań w „tasiemcu”, otwarto położony obok bloku pawilon handlowy przy ulicy Spółdzielców. W pawilonie znajdowały się sklep mleczno-nabiałowy SAM, pralnia mechaniczna i warsztat usługowy. Rozpoczęto też budowę kolejnego pawilonu, położonego przy ulicy Jesionowej. W nowej piętrowej inwestycji obok sklepów znalazły się kawiarnia, kiosk „Ruch-u”, biblioteka i urząd pocztowy. Zasadniczym urbanistycznym mankamentem osiedla w tamtych latach było oderwanie go od głównej arterii komunikacyjnej w tamtym rejonie – ulicy Cieszyńskiej. W późniejszym okresie główny ciąg komunikacyjny osiedla stworzyły ulice Jesionowa i Spółdzielców. ZOR VII składał się z jedenastu wieżowców oraz czternastu czteropiętrowych bloków. Zabudowa mieściła się w rejonie ulic Jesionowej, Wiśniowej i Spółdzielców.
fot. ZOR VII w latach siedemdziesiątych XX wieku.
Bielsko-Bialskie ZOR-y – Bielsko-Biała, ZOR I, II, III, IV, V, VI, VII