Przejdź do treści
Strona główna > Królestwo papieru — fabryka Fiałkowskich

Królestwo papieru — fabryka Fiałkowskich

Papiernia Fiałkowskich.

W 1860 roku przy obecnej ulicy Grażyńskiego na Dolnym Przedmieściu Rajmund Fiałkowski otworzył fabrykę papieru. Ze swoimi produktami Fiałkowski uczestniczył w wielu międzynarodowych wystawach. W latach 1873-1880 odwiedził m.in. wystawy w Filadelfii, Paryżu, Wiedniu, Lwowie, Krakowie i Cieszynie. W 1882 roku Fiałkowski zakupił ścieralnię w Czańcu, w której rozdrabniano drewno w celu pozyskania masy do produkcji papieru. Inwestycja ta zapewniła stabilność produkcji bielskiej fabryki, gwarantując ciągłość zaopatrzenia w surowiec. Od 1875 roku Fiałkowski był również wspólnikiem w spółce, którą założył wraz ze swoimi braćmi Alfredem i Atyllą oraz Emilem Twerdy. Spółka działająca pod nazwą „Gebrüder Fiałkowski et Twerdy” na potrzeby uruchomienia produkcji papieru zakupiła od braci Thetschel fabrykę sukna w Białej przy obecnej ulicy Sempołowskiej 13.

Fabryka Fiałkowskich.

fot. Zabudowania dawnej fabryki Fiałkowskich w 2025 r. 

Po śmierci Fiałkowskiego, w 1890 roku nowymi właścicielami fabryk w Bielsku oraz Czańcu zostali bracia Alfred i Attyla. W ramach przeprowadzonych inwestycji powiększono park maszynowy m.in. o specjalną maszynę do produkcji cienkich papierów. Zatrudniające około 200 pracowników przedsiębiorstwo produkowało głównie papiery afiszowe, konceptowe, do druku, kancelaryjne, rysunkowe. Część produktów eksportowana była do Wielkiej Brytanii i Ameryki. W 1894 rok na Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie w kategorii „Masa papierowa; papier i wyroby z papieru, tutki, worki, pudełka itp.” za jakość produktów Fiałkowscy otrzymali złoty medal. Na wystawie firma przedstawiła między innymi 5 zwojów papieru drukowego w jednym kawałku o długości 11 000 m.

Fabryka Fiałkowskich.

Ogłoszenie Fabryki papieru braci Fiałkowskich. Źródło: Katalog Powszechnej Wystawy Krajowej we Lwowie roku 1894. Drukarnia i litografia Piller i spółka. Lwów 1894.

W 1907 roku wszystkie fabryki braci Fiałkowskich kupił wiedeński bank Wiener Bankverein i przekształcił je w spółkę akcyjną pod nazwą Galicyjska Fabryka Papieru S.A. Zarząd nad fabrykami z dniem 1 sierpnia tegoż roku przejął austriacki potentat papierniczy firma Leykam-Josefstahl. Nowo powstała Spółka otrzymała koncesję od Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a jej kapitał wynosił 800 000 koron.

W 1917 roku właścicielami fabryki papieru w Bielsku zostali pochodzący z Czech niemieccy bracia Pam. Jednak odzyskanie przez Polskę niepodległości i nałożenie ceł spowodowały powstanie granicy celnej, która rozdzieliła gospodarczo bielską fabrykę od fabryki głównej w Czechosłowacji. Zmusiło to braci do jej sprzedaży. W kwietniu 1921 roku z inicjatywy znanego lwowskiego przedsiębiorcy Stefana Wierusza Niemojowskiego, właściciela Fabryki Konfekcji Papieru we Lwowie powstała spółka akcyjna S.W. Niemojowski, Fabryka Papieru i Wyrobów z Papieru S.A. w Bielsku o kapitale założycielskim 100 mln marek polskich. Spółka kupiła papiernię od braci Pam. Swój udział finansowy w tej inwestycji miały Polski Bank Przemysłowy i Bank Krajowy i Hipoteczny. Wydarzenie przejęcia fabryki urosło do rangi wydarzenia patriotycznego. W mieście, w którym 126 fabryk należało do niemieckich przedsiębiorców, pojawiła się fabryka z całkowicie polskim kapitałem. Od 1 maja fabryka utrzymująca produkcję zarówno w dzień, jak i w nocy, przy użyciu dwóch papiernic produkowała około 1,5 wagonu papieru na dobę. Ponadto Niemojowski podjął decyzję o przeniesieniu ze Lwowa do Bielska maszyn konfekcyjnych kopertowych. Produkcję fabryki rozszerzono o produkcję kopert, szacowaną na 200 milionów sztuk rocznie. Po śmierci Niemojowskiego w 1925 roku bielska fabryka funkcjonowała dalej pod tą samą nazwą, aż do 1939 roku. W 1927 roku w fabryce przeprowadzono prace modernizacyjne, które pozwoliły zwiększyć produkcję o około 60%. Siedem lat później miała miejsce kolejna tym razem gruntowna modernizacja zakładu połączona z wymianą maszyn papierniczych. W miejsce starych papiernic zainstalowano dwie nowe, które dostarczyła austriacka filia firmy Voith. Dzięki tej inwestycji możliwości produkcyjne bielskiej fabryki wzrosły do 30 ton papieru dziennie. Produkcja obejmowała głownie papiery drukowe, afiszowe, kopertowe oraz pakowe.

Fabryka Fiałkowskich.

Akcja o wartości 1000 marek polskich S.W. Niemojowski, Fabryka Papieru i Wyrobów z Papieru S.A. w Bielsku, Źródło: Internetowy Dom Aukcyjny OneBid.

15 lipca 1936 roku w fabryce rozpoczął się strajk okupacyjny, który rozprzestrzenił się na 55 bielskich zakładów. Głównym żądaniem strajkujących była poprawa warunków pracy. Strajk zakończył się 29 sierpnia 1936 roku całkowitym sukcesem strajkujących. Ówczesny właściciel fabryki musiał uznać postulaty strajkujących i wprowadzić je w życie. W dwudziestą rocznicę tego wydarzenia na elewacji budynku fabrycznego robotnicy umieścili tablicę pamiątkową. Inicjatywa ta nie podobała się ówczesnej władzy zwłaszcza, że odbyła się w cieniu wydarzeń Poznańskiego Czerwca. Pomimo, że tablicę wiele razy zdejmowano, przetrwała do czasów współczesnych.

Fabryka Fiałkowskich.

fot. Tablica upamiętniająca strajk w 1936 r.

Wybuch II wojny światowej sprawił, że fabryka w latach 1939-1945 przeszła pod zarząd niemiecki. Po wojnie zakład upaństwowiono. W następnych latach był eksploatowany bez większych inwestycji. Kres jego działalności nastąpił w 1984 roku. W latach 2008-2020 w zabudowaniach fabryki znajdował się popularny bielski Klub Pomarańcza.

Fabryka papieru Fiałkowskich, S.W. Niemojowski, Fabryka Papieru i Wyrobów z Papieru S.A. – Bielsko-Biała, ul. Grażyńskiego 38