W XIX wieku na ziemiach polskich bardzo wyraźnie nasilił się proces germanizacji społeczeństwa. Miasta Bielsko i Biała były w tamtym okresie najbardziej zgermanizowanym ośrodkiem niemczyzny wysuniętym na wschód. Stanowiły one duchową stolicę Niemców w Polsce i to nie tylko ze względu na ich liczebność i siłę gospodarczo-kulturalną, ale dzięki przywilejom politycznym, które Bielsko uzyskało od rządu wiedeńskiego w 1869 roku. W Bielsku wydawane były cztery niemieckie dzienniki oraz kilka tygodników, odbywały się zjazdy niemieckich organizacji politycznych, gospodarczych i kulturalnych z całej Polski oraz znajdowała się najsilniejsza niemiecko-żydowska loża masońska w Polsce. W urzędzie miasta pracowali wyłącznie niemieccy urzędnicy, którzy nie znali języka polskiego. Do 1918 roku w mieście nie było ani jednej polskiej szkoły czy ochronki. Na murach miasta nie wolno było rozwieszać afiszy w języku polskim, a lokalni polscy rzemieślnicy nie mogli wywieszać nad swoimi warsztatami polskich szyldów. Również w Białej na murach można było umieszczać wyłącznie napisy w języku niemieckim. Pomimo, że mieszkający w Białej Niemcy, na każdym kroku okazywali pogardę dla polskiej kultury oraz tradycji, polski ruch narodowy zaczął odradzać się tu znacznie wcześniej niż w Bielsku. W dużej mierze wynikało to z faktu, przynależności Białej do Galicji i jej autonomii. Kiedy do magistratu bialskiego przedstawiciele polskiego społeczeństwa złożyli prośbę o zgodę na budowę polskiej szkoły, niemieccy urzędnicy z wściekłością wniosek odrzucili. Dopiero władze regionalne we Lwowie po odwołaniu, uchyliły decyzję odmowną i wyraziły zgodę na budowę. Zebranie wśród ludności polskiej przez Towarzystwo Szkoły Ludowej z Krakowa z Adamem Asnykiem na czele odpowiednich funduszy, doprowadziło w 1897 roku do rozpoczęcia budowy pierwszej polskiej szkoły powszechnej w Białej. Budynek szkolny umiejscowiono przy obecnej ulicy Legionów, a jego projekt wykonał krakowski architekt Sławomir Odrzywolski. Prace budowlane zakończono w sierpniu 1898 roku i miesiąc później dokonano uroczystego otwarcia szkoły, które było wielkim świętem dla wszystkich Polaków. Gmach szkoły robił imponujące wrażenie, zdobiły go medaliony z podobiznami wielkich Polaków oraz orzeł Jagiellonów. Patronem szkoły ustanowiono Tadeusza Kościuszkę, a do pracy w szkole sprowadzono nauczycieli z Kresów, którzy podjęli żmudną walkę o polskie zgermanizowane społeczeństwo. W pierwszym roku nauczania do szkoły uczęszczało 356 uczniów, którzy mogli uczyć się poprawnej polszczyzny w mowie i pisaniu oraz poznawać piękno i bogactwo własnej kultury. Szkoła szybko stała się prawdziwą oazą polskości. Prowadzono w niej kursy dla dorosłych mające dokształcić słabo mówiących po polsku robotników i rzemieślników. Zorganizowano teatr amatorski oraz regularne spotkania literackie i wycieczki turystyczne. Wielu uczniów było członkami Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W 1908 roku w szkole otwarto prywatne gimnazjum realne. Cztery lata później szkoła powszechna im. T. Kościuszki była tak przepełniona, że została podzieleniu na dwie szkoły męską i żeńską w osobnych budynkach. Starania nauczycieli w budowanie polskości w Białej nie poszły na marne i odrodzenie narodowe postępowało bardzo szybko na różnych frontach. Budziło się miasto a wraz z nim okoliczne wioski. Z inicjatywy nauczycieli we wsiach powstawały czytelnie, Kółka rolnicze, Kasy oszczędności i pożyczek oraz Domy ludowe. W latach 1914 – 1918 władze austriackie zajęły budynek szkolny, a szkoła wraz z innymi polskimi placówkami działała w wynajętych pomieszczenia przy obecnej ulicy Wyzwolenia. Lekcje prowadzono na trzy zmiany, a sale były wypełnione po brzegi. Część zajęć odbywała się na placu Wolności w Czytelni Polskiej należącej do towarzystwa „Sokół”. Również skompletowanie kadry nauczycielskiej było nie lada wyzwaniem, gdyż większość nauczycieli powołano do wojska. Trudności kadrowe utrzymywały się do zakończenia I wojny światowej. Pod odzyskaniu niepodległości w odradzającej się Rzeczpospolitej szkołę przeniesiono do nowej siedziby w budynku dawnej niemieckiej szkoły katolickiej przy obecnej ulicy Piłsudskiego.
Więcej zdjęć ukazujących niepowtarzalne piękno budynku na kanale YouTube – Projekt 17 BB: https://youtu.be/6v9wvJFgfXs
Pierwsza polska szkoła powszechna w Białej – ul. Legionów 28