Po likwidacji na mocy przywileju nieakceptowania Żydów Privilegium de non tolerandis Judaeis cmentarza żydowskiego w Białej w 1765 roku, społeczność żydowska na nowy cmentarz musiała czekać do połowy XIX wieku. W 1849 roku na granicy Lipnika i Białej po stronie lipnickiej przy Drodze Hałcnowskiej, dzisiejszej ulicy Wyzwolenia, na parceli wydzierżawionej od spadkobierców kupca i spedytora Georga Thomke został założony nowy cmentarz. W 1858 roku grunty, na których znajdował się kirkut nabył arcyksiążę Albrecht Habsburg, który za roczną opłatę w wysokości 40 florenów przedłużył ich dzierżawę. W tym samym okresie na cmentarzu, którego powierzchnia wynosiła około 74 arów wzniesiono niewielki, murowany dom pogrzebowy z małą przybudówką. Od 1872 roku opiekę nad cmentarzem przejęła nowo powstała Izraelicka Gmina Wyznaniowa Lipnik-Biała. Rosnąca liczba pochówków na przełomie XIX i XX wieku spowodowała, że w 1919 roku Gmina Żydowska zakupiła grunty przyległe do cmentarza i powiększyła jego obszar do 109 arów. W wyniku zmian administracyjnych w 1925 roku cmentarz po włączeniu Lipnika do miasta Biała, znalazł się na gruntach bialskich. Pod koniec lat dwudziestych XX wieku cmentarz częściowo ogrodzono płytami betonowymi oraz wybudowano bożnicę cmentarną z nowym domem pogrzebowym. W okresie międzywojennym bialscy Polacy nazywali cmentarz „Żydowczok”. W czasie II wojny światowej na cmentarzu pochówki odbywały się do 1942 roku, a po jej zakończeniu z uwagi na małą populację ludności żydowskiej w Białej, cmentarz wykorzystywano sporadycznie. Ostatni pochówek odbył się w październiku 1955 roku. Z dniem 1 stycznia 1956 roku cmentarz został bezprawnie wywłaszczony i przejęty przez państwo. Sytuację tę wykorzystały ówczesne władze miejskie i przekazały jego zachodnią część Bielskiej Fabryce Armatur Befa. W październiku 1965 roku Miejska Rada Narodowa bez żadnego uzasadnienia, podjęła decyzję o likwidacji cmentarza przy ówczesnej ul. Wyzwolenia. Ostatecznie cmentarz zlikwidowano w marcu 1966 roku, a teren w ramach Narodowego Planu Rozwoju Gospodarczego przekazano pod rozbudowę Zakładów Sprzętu Sportowego Polsport. Z uwagi na niestaranność, ekshumację zwłok przeprowadzano kilkakrotnie w latach 1966-1968. Część z nich była przeprowadzana już podczas prac budowlanych na terenie obu zakładów. Około 160 osób ekshumowano na cmentarz żydowski przy ulicy Cieszyńskiej w Bielsku, a kilka do Izraela. Część nagrobków została zniszczona lub skradziona. Wiele macew wykorzystano jako materiał budowlany przy regulacji koryta potoku Niwka w okolicy kościoła Opatrzności Bożej w Białej oraz do wyłożenia placu fabrycznego w Polsporcie. Pozostałą część wywieziono na wysypisko.
Strona główna > „Żydowczok” i macewy na placu fabrycznym
„Żydowczok” i macewy na placu fabrycznym
